Το εκτεταμένο ψηφιακό χάσμα και τον ψηφιακό αποκλεισμό που αντιμετωπίζουν εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες με αναπηρία στην Ελλάδα, καταδεικνύουν τα ευρήματα του 15ου Δελτίου Στατιστικής Πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της ΕΣΑμεΑ. Παρά τις συνεχώς εξελισσόμενες τεχνολογικές δυνατότητες αλλά και τις θετικές πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί στη χώρα, ώστε να εναρμονιστεί το θεσμικό πλαίσιο για τα ψηφιακά περιβάλλοντα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές και απαιτήσεις, το τμήμα του πληθυσμού με αναπηρία που παραμένει εντελώς αμέτοχο στον νέο αναδυόμενο ψηφιακό κόσμο καταγράφεται τεράστιο.

Ειδικότερα, όπως μαρτυρούν τα στοιχεία, το 40% του συνόλου των ατόμων με αναπηρία 16-64 ετών δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ το Διαδίκτυο. Επίσης, ενδεικτικό του τεράστιου αριθμητικά ψηφιακού αποκλεισμού των ατόμων με αναπηρία είναι και το ότι μόνο το 35% χρησιμοποιεί το Διαδίκτυο συστηματικά, έναντι του 65% των χρηστών χωρίς αναπηρία. Επιπλέον, μόνο οι 2 στους 10 χρήστες με αναπηρία έκαναν εκπαιδευτική χρήση του Διαδικτύου.

Εν τω μεταξύ, σε ό,τι αφορά στη γενικότερη κατάσταση της χώρας ως προς την πρόσβαση των πολιτών σε δημόσιες και ιδιωτικές ψηφιακές υπηρεσίες, ο Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατατάσσει την Ελλάδα στην 25η θέση μεταξύ των 27 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα δε και με τα ερευνητικά δεδομένα, ο παράγοντας της αναπηρίας αυξάνει ακόμη περισσότερο τον κίνδυνο ψηφιακού αποκλεισμού.

Ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑ

Πιο αναλυτικά, αντικείμενο του 15ου Δελτίου Στατιστικής Πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας ΕΣΑμεΑ αποτελεί η χρήση τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας (ΤΠΕ) και η επίδραση του παράγοντα της αναπηρίας στην πρόσβαση των ατόμων στα ψηφιακά περιβάλλοντα. Αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά το 2022 τέθηκαν στη διάθεση του Παρατηρητηρίου τα εν λόγω στοιχεία, καθώς ενσωματώθηκε μεταβλητή για την αναπηρία στο ερωτηματολόγιο της ετήσιας έρευνας Χρήσης Τεχνολογιών Πληροφόρησης και Επικοινωνίας από Νοικοκυριά και Άτομα (Information and Communication Technologies - ICT), που υλοποιείται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της εν λόγω έρευνα για το 2022, το ποσοστό των ατόμων με αναπηρία που δεν έχει κάνει ποτέ χρήση του διαδικτύου, και το οποίο ανέρχεται σε 40% του πληθυσμού ηλικίας 16-74 ετών, βρίσκεται στην πραγματικότητα πλήρως αποκλεισμένο από σημαντικές δυνατότητες, όχι μόνο επικοινωνίας και πληροφόρησης αλλά και ουσιαστικής άσκησης των βασικών θεμελιωδών δικαιωμάτων, η απόλαυση των οποίων όλο και περισσότερο συνδέεται με την χρήση ψηφιακών παροχών.

ΤΟ ΧΑΣΜΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Το χάσμα μεταξύ νομοθεσίας και πραγματικότητας αναφορικά με την ψηφιακή προσβασιμότητα, ο ψηφιακός αναλφαβητισμός, αλλά και τα υψηλά επίπεδα φτώχειας και υλικής στέρησης που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, είναι κομβικοί παράγοντες που συντελούν στον ψηφιακό αποκλεισμό τους:

• • Εντός του πρώτου τριμήνου του 2022, έκαναν χρήση του Διαδικτύου το 56,5% των ατόμων με αναπηρία και το 87,2% των ατόμων χωρίς αναπηρία.
• • Αναφορικά με τη συχνότητα της χρήσης του Διαδικτύου στην καθημερινή ζωή, μόνο το 35% των ατόμων με αναπηρία δηλώνει πως χρησιμοποίησε το Διαδίκτυο “αρκετές φορές την ημέρα”, έναντι του 65% των συστηματικών χρηστών χωρίς αναπηρία.
• • Σημαντικό ποσοστό πολιτών που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο αναφέρουν χρήση διαδικτυακών υπηρεσιών υγείας (e-υγεία), το οποίο ανέρχεται στο 73,6% των χρηστών με αναπηρία και στο 78,4% των χρηστών χωρίς αναπηρία.
• • Χαμηλή είναι η χρήση του Διαδικτύου και για εκπαιδευτικούς λόγους. Μόνο οι 2 στους 10 χρήστες με αναπηρία έκαναν εκπαιδευτική χρήση του Διαδικτύου, ενώ η αντίστοιχη αναλογία στα άτομα χωρίς αναπηρία είναι 3 προς 10.
• • Επίσης, πολύ μειοψηφική είναι η χρήση του Διαδικτύου για συμμετοχή και έκφραση γνώμης για κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Ενδεικτικό είναι ότι δεν προκύπτει διαφορά στα ποσοστά χρηστών του Διαδικτύου που εκφράζουν κοινωνική και πολιτική γνώμη βάσει της ύπαρξης κάποιας αναπηρίας, καθώς και στις δύο κατηγορίες πληθυσμού το ποσοστό ανέρχεται μόλις σε 22%.
• • Σημαντική διαφορά ωστόσο καταγράφεται στο ποσοστό των χρηστών με αναπηρία που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πιο αναλυτικά το 66,6% των χρηστών με αναπηρία αναφέρουν ότι κατά το πρώτο τρίμηνο του 2022 συμμετείχαν σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (προφίλ χρήστη, μηνύματα κ.ά. στο Facebook, το Twitter, Instagram, Snapchat, κ.λπ.), έναντι του 82% των ατόμων χωρίς αναπηρία.
• • Αναφορικά με τη χρήση υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης προκύπτει ότι: το 41,5% του συνολικού πληθυσμού με αναπηρία και το 70,2% των ατόμων χωρίς αναπηρία, έκαναν χρήση υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης κατά το διάστημα αναφοράς.

ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ

Η ανάλυση των δεδομένων χρήσης των υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης οδηγεί στο συμπέρασμα ότι περίπου 6 στα 10 άτομα με αναπηρία χρειάστηκε να υποβάλλουν ηλεκτρονικά κάποια αίτηση ή καταγγελία-ένσταση, αλλά δεν το έκαναν. Αναφορικά με τους λόγους που δεν υπέβαλαν κάποια ηλεκτρονική αίτηση, καταγγελία ή ένσταση, το 31% των ατόμων με αναπηρία αναφέρουν ότι δεν είχαν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες.

Είναι φανερό ότι ο ψηφιακός αποκλεισμός θέτει στο περιθώριο της κοινωνίας τα άτομα που στερούνται πρόσβασης στα ψηφιακά μέσα και, όπως τονίζει το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της ΕΣΑμεΑ, “η ανάγκη για εκπόνηση ολοκληρωμένου σχεδίου καθολικής προσβασιμότητας, όπως έχει προταθεί και από την Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας και από την ΕΣΑμεΑ, ώστε να διασφαλιστεί η πλήρης και ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στις ΤΠΕ, είναι ύψιστη”. Ειδικότερα, σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση, “ένα τέτοιο σχέδιο οφείλει να παρέχει συγκεκριμένες τεχνικές κατευθύνσεις και οδηγίες και μεταξύ άλλων να διασφαλίζει την ορθή ενσωμάτωση της διάστασης της αναπηρίας στο σχεδιασμό, ανάπτυξη και εφαρμογή των νέων τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να αποφευχθούν διακρίσεις εις βάρος των ατόμων με αναπηρία”. Καθώς και “την παροχή συνεχούς κατάρτισης στα άτομα με αναπηρία προκειμένου να αναπτύξουν ή και να ενισχύσουν τις ψηφιακές τους δεξιότητες”, όπως και “τη διενέργεια εκστρατειών ενημέρωσης προς τα άτομα με αναπηρία για τη σημασία της ανάπτυξης και ενίσχυσης των ψηφιακών τους δεξιοτήτων και των δυνατοτήτων και διευκολύνσεων που παρέχουν τα ψηφιακά μέσα στην καθημερινότητά των πολιτών”.