Στη μυθολογική «Θεογονία» οι Κύκλωπες ήταν τρεις και ήταν γιοί του Ουρανού και της Γαίας. Ο Στερόπης, ο Βρόντης και ο Άργης. Η δύναμή τους ήταν τεράστια και ο πατέρας τους, φοβούμενος ότι θα τον ανατρέψουν, τους φυλάκισε στα τάρταρα, μέσα στην Αίτνα. Εκεί, με τη βοήθεια του Ηφαίστου, κατασκεύασαντα δυο υπερόπλα τους. Τον κεραυνό και τη βροντή. Όμως ο Κρόνος και οι σύμμαχοί του Τιτάνες τους απελευθέρωσαν για να τους βοηθήσουν στην ανατροπή του Ουρανού.
Αφού τα κατάφεραν και έριξαν τον Ουρανό, ξανά έριξανστα τάρταρα τους Κύκλωπες. Λίγο αργότερα, ο Δίας με τους Ολύμπιους θεούς τους απελευθέρωσαν και πάλι για να τους βοηθήσουν να νικήσουν τους Τιτάνες, στην τιτανομαχία. Πράγματι οι Κύκλωπες, με τα υπερόπλα τους, νίκησαν τους Τιτάνες. Αφού ο Δίας ανέλαβε την εξουσία τους ανέθεσε στους Κύκλωπες τη φύλαξη των Τιτάνων στα τάρταρα. Αυτοί σε ανταπόδοση της τιμήςχάρισαν στον Δία τον κεραυνό και τη βροντή, που έγιναν πια τα σύμβολά του. Στην Άρτεμη χάρισαν το τόξο.
Ο Ασκληπιός ήταν γιός του Απόλλωνα. Ήταν γιατρός και με τις θεραπευτικές ικανότητές τουείχε επαναφέρει στη ζωή πολλούς νεκρούς. Γι’ αυτό ο Δίας σκότωσε τον Ασκληπιό με τον κεραυνό του. Ο Απόλλωνας για να εκδικηθεί τον Δία για τον θάνατο του Ασκληπιού σκότωσε τους Κύκλωπες που του είχαν χαρίσει τον κεραυνό. Αυτό προκάλεσε την οργή του Δία που τιμωρώντας τον Απόλλωνατον έστειλε στις Φέρες της Θεσσαλίαςγια να υπηρετεί τον Άδμητο, βόσκοντας τα κοπάδια του.
Τότε γεννήθηκε από τη νύμφη Μαία και ο αδελφός του Απόλλωνα, ο Ερμής. Με τις εξαιρετικές ικανότητές του, για να παίζει μουσική, κατασκεύασε από το καύκαλο μιας χελώνας μια λίρα. Παίζοντας ο μικρός Ερμής είδε τα ζώα που έβοσκε ο Απόλλωνας και χωρίς αυτός να τον καταλάβει, του έκλεψε πενήντα βόδια. Κατέφυγε στη Μεσσηνία, τα έκρυψε σε μια σπηλιά και ξαναγύρισε στη σπηλιά της μητέρας του.
Ο Απόλλωνας, που είχε και μαντικές ικανότητες, κατάλαβε ποιός του έκλεψε τα βόδια. Πήγε στη σπηλιά της Μαίας, πήρε τον μικρό Ερμή και τον οδήγησε μπροστά στον πατέρα τους, τον Δία. Εκεί ο Ερμής, παίζοντας τη λίρα του, ομολόγησε. Ο Απόλλωνας ακούγοντας τη μουσική ενθουσιάστηκε και ζήτησε από τον Ερμή να του την δώσει με αντάλλαγμα τα κλεμμένα βόδια. Έτσι κι έγινε. Ο Ερμής τότε έφτιαξε έναν αυλό για να παίζει μουσική στα βόδια του. Όμως κι αυτό το μουσικό όργανο κατέληξε στον Απόλλωνα, αφού πρόσφερε στον Ερμή τη χρυσή γκλίτσα που έβοσκε τα ζώα. Έτσι ο Ερμής απόκτησε το κηρύκειο, που έγινε και το έμβλημά του.
Εικάζεται ότι η σπηλιά που ο Ερμής έκρυψε τα κλεμμένα βόδια είναι αυτή του Νηλέα,πάνω από τηΒοϊδοκοιλιά. Ο Σπύρος Μαρινάτος «βλέπει» όμως μια άλλη εκδοχή. Η σπηλιά που θα μπορούσε να χωρέσει και να κρύψει τόσα βόδια είναι η Καταβόθρα στη Χώρα:
«….θάήτο δυνατόν τόσπήλαιον τούτο νά είναι το του μύθου, ένθα ο Ερμής απέκρυψε τάς βόας του Απόλλωνος. Το σπήλαιον του Κορυφασίου είναι απλή ευρεία κοιλότης, ένθα ουδέ ασπάλακες θα ηδύναντο να κρυβώσιναποτελεσματικώς, και μάλιστα όταν ο διώκτης ήτο ο Απόλλων».
Ας «δούμε» κι εμείς σήμερα αυτή την εκδοχή του Σπύρου Μαρινάτου.
